چرا در زمستان دچار خشکی چشم میشویم؟
چند بار در هوای سرد زمستان چشمهایتان بسوزد یا حس کنید چیزی در چشمتان است، درحالیکه اشک کافی تولید نمیشود؟ این تجربه برای خیلیها آشناست و ریشهاش ترکیبی از عوامل محیطی و تغییرات فیزیولوژیک است که در این مقاله بهصورت گامبهگام روشن میشود. قصد داریم توضیح دهیم چرا سرمای بیرون و هوای خشک داخل ساختمان چشم را کمحساس و ناتوان از حفظ رطوبت میکند، چگونه عملکرد غدد پلکی و تولید اشک تحت تأثیر قرار میگیرد و چرا بعضی افراد در زمستان علائم شدیدتری را حس میکنند.
در ادامه با راهکارهای ساده و علمی برای پیشگیری و کاهش درد و ناراحتی آشنا میشوید: از تنظیم رطوبت محیط و عادات روزمره تا روشهای مراقبتی خانگی و زمان مناسب مراجعه به متخصص. اگر لنز میزنید یا دارویی مصرف میکنید که ممکن است مشکل را تشدید کند، نکات کاربردی مخصوص شما نیز ذکر شده است. خواندن این مطلب به شما کمک میکند علتهای محیطی و فیزیولوژیک خشکی چشم در زمستان را بشناسید و با راهکارهای مؤثر، از بروز مشکل یا پیشرفت آن جلوگیری کنید؛ پس همراه شوید تا چشمها در سرمای زمستان کمتر رنج ببرند و کیفیت زندگی روزمرهتان بهتر شود.
چرا در زمستان دچار خشکی چشم میشویم؟ راز پشتِ سرمایی که اشکها را میبرد
یکی از دلایل اصلی کاهش محسوس رطوبت هواست که تبخیر لایهٔ آبی اشک را تسریع میکند. در ماههای سرد سال، ترکیب باد، دما و استفادهٔ مکرر از سیستمهای گرمایشی داخلی باعث میشود تعادل سهلایهایِ فیلمِ اشکی (لایهٔ لیپیدی، آبی و موکوسی) بههم بخورد. مطالعات نشان میدهد شیوع ناراحتیهای ناشی از کمبود اشک در فصول سرد و بهار افزایش مییابد و این یافته با مشاهدات بالینی همخوانی دارد. علاوه بر تبخیر، کاهش تولید اشک در برخی افراد و مشکلات غدد میبومین که ترشحات لیپیدی را کاهش میدهند نیز در تشدید خشکی نقش دارند.
هوای سرد، باد و تبخیر سریع اشک
باد بیرونی یکی از مؤثرترین عوامل تحریککننده است که تبخیر اشک را افزایش میدهد و باعث میشود سطح چشم سریعتر خشک شود. در هوای سرد، غشای مخاطی چشم دچار تنش و حساسیت بیشتری میشود و احساس سوزش و خارش شایعتر است. وقتی در معرض باد شدید قرار میگیرید، لایهٔ نازک لیپیدی که از تبخیر جلوگیری میکند ممکن است آسیب ببیند و چشمها سریعتر رطوبت خود را از دست بدهند. علاوه بر این، فعال بودن وسایل گرمایشی در فضاهای بسته بهتنهایی رطوبت نسبی را کاهش داده و اثر باد بیرون را تشدید میکند.
گرمایش داخلی و کاهش رطوبت؛ دشمن نامرئی چشمها
سیستمهای گرمایشی مرکزی، بخاریها و حتی بخاری خودرو رطوبت محیط را پایین میآورند و این کاهش رطوبت نسبی باعث تبخیر بیشتر اشک میشود. رطوبت نسبی مناسب برای سلامت چشم معمولاً بین 40 تا 60 درصد است و در بسیاری از خانهها و ادارات در زمستان این مقدار به زیر 30 درصد میرسد. استفاده از دستگاههای مرطوبکنندهٔ هوا در اتاق خواب و محل کار میتواند تأثیر قابلتوجهی داشته باشد؛ بهتر است از مدلهایی استفاده شود که رطوبت را بهصورت یکنواخت توزیع میکنند و بهطور مرتب تمیز میشوند تا خطر رشد کپک کاهش یابد. یک راهکار سادهٔ خانگی، قرار دادن ظرف آب روی شوفاژ یا نگهداشتن چند گیاه آپارتمانی مقاوم در فضای داخلی برای افزایش رطوبت طبیعی است.
علائم و نشانههای زمستانی که نباید نادیده بگیرید
نشانههای خشکی چشم در زمستان میتواند شامل سوزش، خارش، احساس شن یا جسم خارجی، تاری موقت دید و حساسیت به نور باشد. پارادوکس ظاهری این است که برخی افراد دچار آبریزش میشوند؛ این ریزش اشک ناشی از واکنش رفلکسی است که وقتی چشم بسیار خشک شود، غدد اشکی برای محافظت مقدار زیادی اشک رفلکسی تولید میکنند که کیفیت مناسبی ندارد. کسانی که لنز تماسی استفاده میکنند اغلب ناراحتی بیشتری حس میکنند و ممکن است نتوانند لنز را بهراحتی در چشم نگه دارند. قرمزی طولانی، درد شدید یا ترشحات چرکی از علائم عفونت یا شرایط جدیتر است که نیاز به بررسی فوری دارد.
راهکارهای فوری و مراقبتهای خانگی
برای کاهش علائم میتوانید از قطرههای اشک مصنوعی بدون مادهٔ نگهدارنده استفاده کنید و در صورت نیاز تا چند بار در روز آنها را تجدید کنید؛ قطرههای دارای نگهدارنده برای مصرف طولانیمدت مناسب نیستند. کمپرس آب گرم بهمدت ۵ تا ۱۰ دقیقه و ماساژ ملایم پلکها کمک میکند ترشحات غدد میبومین روان شود و کیفیت لایهٔ لیپیدی فیلمِ اشکی بهتر گردد. مصرف مکملهای حاوی امگا-۳ یا افزودن منابع امگا-۳ به رژیم غذایی میتواند در برخی افراد تولید اشک را بهبود بخشد. از قرار گرفتن مستقیم دریچههای تهویه روی صورت یا استفادهٔ طولانیمدت از سشوار خودداری کنید؛ در خودرو، دریچهها را مستقیم به سمت صورت نگیرید و از عینکهای محافظ یا عینک آفتابی با پوشش جانبی در روزهای بادی خارج از خانه استفاده نمایید. برای کار با صفحهنمایش، قانون 20-20-20 را رعایت کنید: هر ۲۰ دقیقه، ۲۰ ثانیه به جسمی در فاصلهٔ حدود ۲۰ فوت (حدود ۶ متر) نگاه کنید تا میزان پلکزدن و رطوبت چشم حفظ شود.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنیم و نقش اپتومتریستها
اگر با رعایت نکات محیطی و استفاده از اشک مصنوعی علائم طی چند هفته بهتر نشد یا دچار درد، کاهش دید مداوم یا ترشحات غیرطبیعی شدید، لازم است به یک متخصص چشم مراجعه کنید. اپتومتریستها میتوانند با انجام آزمایشهایی مانند زمان انتشار اشک (TBUT)، تست شِرمِر برای اندازهگیری تولید اشک و معاینهٔ شکافچراغی، علت دقیق را مشخص کنند و برنامهٔ درمانی متناسب با وضعیت شما پیشنهاد دهند. برای یک ارزیابی کامل و دریافت راهنمایی تخصصی میتوانید به اپتومتریست زهره حاجحسینی در کرج مراجعه نمایید؛ ایشان با سالها تجربه در تشخیص و مدیریت مشکلات سطحی و غدد پلکی میتوانند گزینههای درمانی مانند قطرههای تجویزی، پاکسازی غدد میبومین یا انسداد مجرای اشکی برای کاهش تخلیهٔ اشک را بررسی کنند. در صورت نیاز به درمانهای پیشرفتهتر مانند IPL یا پاکسازی تخصصی غدد، ارزیابی کامل از سوی اپتومتریست زهره حاجحسینی مسیر درمان را کوتاه و مؤثر خواهد کرد.
نکات تکمیلی برای کاهش ریسک در طول فصل سرد
از قطرههای ضدقرمزی که فقط عروق را منقبض میکنند خودداری کنید، زیرا مصرف مکرر آنها میتواند کیفیت اشک را بدتر کند. لنزهای تماسی را مرتب تمیز کنید و در صورت بروز ناراحتی لنز را موقتاً کنار بگذارید تا سطح چشم بهبود یابد. اطمینان حاصل کنید داروهای سیستمیک یا آنتیهیستامینهایی که مصرف میکنید با خشکی چشم مرتبط نباشند و در صورت تردید با پزشک یا اپتومتریست مشورت نمایید. همچنین آب کافی بنوشید، رژیم غذایی متعادل داشته باشید و در صورت مشاهدهٔ تغییرات ناگهانی در بینایی فوراً به متخصص مراجعه کنید تا از بروز عوارض طولانیمدت جلوگیری شود.
چشمان آرام در سرمای زمستان: برنامهای عملی برای جلوگیری از خشکی چشم
در یک نگاه کلی، خشکی چشم در زمستان نتیجهٔ تعامل بین محیط (هوای سرد و خشک، باد و گرمایش داخلی) و تغییرات عملکردی در غدد پلکی و تولید اشک است؛ اما با چند اقدام هدفمند میتوان از بروز یا تشدید آن جلوگیری کرد. قدمهای عملی امروزتان را تبدیل به عادت کنید: رطوبت محیط را بین 40–60 درصد نگه دارید، از قطرههای اشک مصنوعی بدون نگهدارنده طبق نیاز استفاده کنید، کمپرس گرم و ماساژ پلک را بهصورت منظم انجام دهید و در فضای بیرون از عینکهای محافظ با پوشش جانبی بهره بگیرید. برای کار با صفحهنمایش قانون 20-20-20 را اجرا کنید و مصرف داروها یا مکملهایی مانند امگا-۳ را با پزشک هماهنگ نمایید تا علل زمینهای رفع شود. اگر پس از دو تا چهار هفته بهبودی محسوس نیافتید یا درد و تغییر دید داشتید، زمان مراجعه به متخصص فرا رسیده است تا تستهای اختصاصی و درمانهای هدفمند انجام شود. رعایت این نکات نه تنها ناراحتی را کاهش میدهد، بلکه کیفیت بینایی و راحتی روزمره را حفظ میکند. با برنامهریزی ساده و مراقبت مداوم میتوانید زمستان را بدون قربانی کردن آسایش چشمانتان پشت سر بگذارید.
بیشتر بخوانید: